CINEMATHERAPY

με την ψυχοθεραπεύτρια Ντενίς Νικολάκου

Πέμπτη 16 Σεπτέμβριου

Η μικρού μήκους ταινία «Left Unsaid» του Iari Varriale από την Ιταλία προβλήθηκε τη δεύτερη μέρα του προγράμματος Cinematherapy με επικεφαλής την ψυχοθεραπεύτρια Ντενίς Νικολάκου, που από φέτος αποτελεί αυτόνομη ενότητα στο Φεστιβάλ Δράμας μετά την πρώτη επιτυχημένη παρουσίασή του τον Σεπτέμβριο του 2020 στο κοινό του 43ου DISFF.

Οι οικογενειακοί δεσμοί και η διαμόρφωση της προσωπικότητας μέσα από τις σχέσεις των μελών της οικογένειας στη σύγχρονη κοινωνία, είναι τα θέματα που πραγματεύεται η ταινία «Left Unsaid», την οποία η επικεφαλής του προγράμματος χαρακτήρισε «επιτομή του Cinematharapy», εξηγώντας ότι «η θεματολογία της περιλαμβάνει τα κύρια χαρακτηριστικά που χρειαζόμαστε για να μπορέσουμε να δούμε μία ταινία ψυχαναλυτικά». Η προβολή πλαισιώθηκε από τη συζήτηση που ακολούθησε με άξονα την κινηματογραφοθεραπεία και προσκεκλημένο τον ψυχολόγο – ψυχαναλυτή Δημήτρη Σταράκη.

Ο λόγος που η Ντενίς Νικολάκου συμπεριέλαβε τη συγκεκριμένη ταινία στο πρόγραμμα του Cinematherapy, όπως εξήγησε στο κοινό αμέσως μετά την προβολή της, είναι κυρίως γιατί ο ίδιος ο σκηνοθέτης ως νέος κινηματογραφιστής επέλεξε να εκτεθεί με ένα προσωπικό του βίωμα και να δημιουργήσει μια ταινία που είναι βαθιά ψυχαναλυτική. «Ο Iari Varriale χρησιμοποιεί την κάμερα ως ψυχαναλυτή. Με άλλα λόγια θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό που έκανε είναι σαν να χρησιμοποίησε ένα άλλου είδους ημερολόγιο», πρόσθεσε, δίνοντας αμέσως το λόγο στον Δημήτρη Σταράκη.

Ο χθεσινός προσκεκλημένος του Cinematherapy, καλησπερίζοντας το κοινό ευχαρίστησε το φεστιβάλ και τον καλλιτεχνικό διευθυντή Γιάννη Σακαρίδη «για την αθόρυβη φροντίδα του σε μια όμορφη πόλη» όπου βρέθηκε για πρώτη φορά, καθώς και τη συνάδελφό του Ντενίς Νικολάκου, η οποία, όπως είπε, «δεν παραβλέπει ποτέ να μου θυμίζει αυτό που έλεγε ο Ζακ Λακάν: το σημαντικότερο σε μια θεραπεία είναι η επιθυμία του αναλυτή που κινεί τη διαδικασία. Και με το Cinematherapy η Ντενίς αποδεικνύει ότι το σημαντικότερο πράγμα τελικά είναι να έρχεσαι κοντά με την επιθυμία σου».

Ο κ.Σταράκης στη σύντομη εισήγηση του ανέδειξε ψυχαναλυτικά τη σημαντικότητα της ταινίας του Iari Varriale, μίας ταινίας που αποτυπώνει κατά την άποψη του, με άκρως ενδιαφέροντα τρόπο, ένα πράγμα: «τη σημασία και τα αδιέξοδα της γλώσσας στη ζωή μας», υπογραμμίζοντας τη σημασία που έχουν τα σημαντικά πρόσωπα στα πρώτα μας χρόνια, οι λέξεις τους και οι επιπτώσεις των σχέσεων μας με αυτά στη ζωή μας.

Ο σκηνοθέτης, και πρωταγωνιστής της ταινίας, στροβιλίζεται γύρω από ένα αίτημα που του δόθηκε από παιδί: «Ρώτα τον πατέρα σου». Χρησιμοποιώντας την κάμερά του, μέσω αυτών που λέμε ημιδομημένες συνεντεύξεις, όπως σημειώνει ο κ. Σταράκης, «ο Iari επιχειρεί να βοηθήσει τον πατέρα του να διαχειριστεί τα ζητήματα που τον απασχολούν και να τον ωθήσει να πει τι είναι αυτό που τον βασανίζει ή πώς μπορεί να σταματήσει να στριφογυρίζει γύρω από συγκεκριμένες συμπεριφορές και δυσφορίες. Για να το πούμε πιο τεχνικά, προσπαθεί να τον κάνει να μιλήσει για το σύμπτωμα του». Η τόσο αναμενόμενη απάντηση από τον πατέρα, γύρω από την οποία κινείται όλος ο άξονας της ταινίας, μένει κενή. «Με την αποδοχή αυτού του κενού, το κλείσιμο της ταινίας μας δείχνει το σημαντικό, από ψυχαναλυτικής πλευράς, συμπέρασμα: Όσο ειδικό βάρος και αν έχουν οι λέξεις, όσο πληγωνόμαστε, όσο χαιρόμαστε, όσο ηδονιζόμαστε από αυτές, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι ως τέτοιες, οι λέξεις αποτελούν τον «θάνατο ενός πράγματος», όπως έλεγε ο Χέγκελ. Είναι κενές στον πυρήνα τους, γυμνές, άρα ίσως αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι απαντήσεις που τόσο πολύ προσμένουμε δεν φαντάζουν ικανές να μας ικανοποιήσουν πλήρως».

Ο άνθρωπος, σημειώνει μεταξύ άλλων ο κ. Σταράκης, προχωρά πάντοτε ως ον της έλλειψης. «Η έλλειψη είναι η έλλειψη του είναι μας. Και τι κάνουμε; Κάνουμε αυτό που διαπιστώνουμε ότι κάνει το κεντρικό πρόσωπο της ταινίας; Κινητοποιούμαστε από την επιθυμία μας. Με άλλα λόγια, η έλλειψη μας, μας αφήνει ανολοκλήρωτους και επειδή κάτι λείπει, κάτι «χάσκει», σε αυτόν τον τόπο της έλλειψης αναδύεται η ασυνείδητη επιθυμία μας».

Οι λέξεις δεν έρχονται πάντοτε για να μας φέρουν απαντήσεις, καταλήγει ο Δημήτρης Σταράκης. «Ορισμένες φορές έρχονται και μας μπερδεύουν περισσότερο, αφού αδυνατούν να καλύψουν μία ανάγκη, η οποία δεν είναι αυτή που πραγματικά θέλουμε». Γιατί το βλέπουμε αυτό στην ταινία; Με ένα συμπέρασμα από το κλινικό πλαίσιο, ο κ. Σταράκης σχολιάζει ότι «ίσως η ανάγκη μας δε βρίσκεται τελικά στις απαντήσεις που θα πάρουμε αλλά το γεγονός ότι τα πράγματα νομοτελειακά μένουν ανοιχτά, ελλειπτικά, ανολοκλήρωτα, μισοειπωμένα, προκειμένου από αυτό το κενό των ανολοκλήρωτων, αναπάντητων διαδικασιών να αναδύεται η δική μας επιθυμία, η οποία μας θέτει και μας κρατά σε κίνηση. Με άλλα λόγια, ίσως αυτό που μπορεί να μας κατακλύσει με άγχος, το πιο αυθεντικό συναίσθημα, όπως αναφέρει ο Λακάν, είναι όταν παύει να μας λείπει κάτι, όταν δηλαδή λείπει η ίδια η έλλειψη».

Πώς οι ταινίες επηρεάζουν τη συναισθηματική μας κατάσταση κατά τη διάρκεια της θέασης; Οι ταινίες λειτουργούν χρησιμοποιώντας την έννοια της «αναστολής της δυσπιστίας», τόνισε η επικεφαλής του προγράμματος Ντενίς Νικολάκου, σημειώνοντας τα βασικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται στην κινηματογραφοθεραπεία. Τα σύμβολα, οι μεταφορές, η μουσική επένδυση, ο φωτισμός και οι εικόνες που δημιουργεί σε μία ταινία ο δημιουργός της, όπως σημείωσε, «συνομιλούν με το ασυνείδητο και εκείνο με τη σειρά του μεταφράζει τα αλληγορικά αυτά μηνύματα που έχουν εισέλθει μέσω της ταινίας, χωρίς όμως αυτό να γίνεται αντιληπτό από εμάς, δημιουργώντας μια θεραπευτική αλληλεπίδραση στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας». Μπορούν δηλαδή οι θεατές να δεχτούν την ιστορία των χαρακτήρων σαν πραγματική κατάσταση και να δουν τον εαυτό τους μέσω της ταινίας που παρακολουθούν. Έτσι, «μέσω του μηχανισμού της ταύτισης», εξηγεί, «οι ταινίες μπορούν να αναδείξουν κάποια συναισθηματική προσκόλληση στις ιστορίες που παρουσιάζουν που θα τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τις εσωτερικές τους συγκρούσεις και τα προσωπικά τους ζητήματα».

Σήμερα Παρασκευή 17 Σεπτεμβρίου ολοκληρώνεται το πρόγραμμα Κινηματογραφοθεραπείας του 44ου DISFF, στις 20.00 στο θερινό κινηματογράφο «Αλέξανδρος», με την προβολή της ταινίας «Από το μπαλκόνι» του Άρη Καπλανίδη.

Να σημειωθεί ότι το Cinematherapy μεταδίδεται σε Live Streaming στην ιστοσελίδα του φεστιβάλ.

Για το Γραφείο Τύπου
Μαρίνα Αγγελάκη

CINEMATHERAPY από την ψυχοθεραπεύτρια Ντενίς Νικολάκου με αφορμή την ταινία

«Πώς να εκπαιδεύσεις έναν αντιήρωα» του Γιάννη Μπλέτα

Για δεύτερη συνεχή χρονιά, το Φεστιβάλ Δράμας παρουσιάζει το πρόγραμμα Cinematherapy (Κινηματογραφοθεραπεία) με επικεφαλής την ψυχοθεραπεύτρια Ντενίς Νικολάκου, που από φέτος αποτελεί αυτόνομη ενότητα του φεστιβάλ, και διεξάγεται την Τετάρτη 15, την Πέμπτη 16 και την Παρασκευή 17 Σεπτεμβρίου, στις 8 το βράδυ στον κατάφυτο θερινό κινηματογράφο της Δράμας. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τρεις μικρού μήκους ταινίες οι οποίες επιλέχθηκαν για το περιεχόμενο και την ευαίσθητη προσέγγισή τους ως αφορμή για τρεις διαδοχικές συζητήσεις με άξονα το Cinematherapy.

Η Ντενίς Νικολάκου, που στο 43ο DISFF συνομίλησε με τον Πάβελ Παβλικόφσκι εισάγοντάς μας στις βασικές αρχές της Κινηματογραφοθεραπείας, χθες το βράδυ καλωσόρισε το κοινό του φεστιβάλ, εκτάκτως στο Δημοτικό Ωδείο, λόγω των καιρικών συνθηκών – η αιφνίδια αλλαγή του καιρού είναι σύνηθες φαινόμενο αυτήν την εποχή στη Βόρεια Ελλάδα. Καιρού επιτρέποντος, οι δύο επόμενες εκδηλώσεις του προγράμματος, σήμερα και αύριο, θα πραγματοποιηθούν, όπως είναι προγραμματισμένο, στο θερινό κινηματογράφο «Αλέξανδρος».

Το φετινό πρόγραμμα Cinematherapy, πέρα από το ιδιαίτερο περιεχόμενο της συγκεκριμένης ενότητας, έχει μία πρωτοτυπία. «Μεταξύ 700 ταινιών που είδα από την πλατφόρμα του φεστιβάλ, επέλεξα τρεις για το φετινό πρόγραμμα, εκ των οποίων δύο είναι ταινίες ντοκιμαντέρ – κάτι που δεν συνηθίζεται», σημείωσε η κα Νικολάκου και πρόσθεσε ότι «αυτό έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί το Cinematherapy συνήθως ακολουθεί τη γραμματική του αφηγήματος αλλά και της ιστορίας ενός ήρωα – όμως αυτό το χαρακτηριστικό οι τρεις συγκεκριμένες ταινίες το έχουν».

Τα κριτήρια επιλογής των τριών ταινιών διαμορφώθηκαν με βάση τις ανάγκες και τη φυσιογνωμία της γενικευμένης δυσφορίας που όλοι βιώνουμε και θέλουμε να αναδείξουμε μέσω της τέχνης του κινηματογράφου, σύμφωνα με την κα Νικολάκου. «Στόχοι του Cinematherapy είναι: α) η ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας μέσω του συνόλου των τεχνικών εργαλείων που παρέχονται από τον κινηματογράφο και επιδρούν σε πολλαπλά επίπεδα για τον ανθρώπινο ψυχισμό και β) η καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού, για την προώθηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με την ισότητα και την απαγόρευση των διακρίσεων». Η χρήση του κινηματογράφου ως εργαλείου στην παροχή υπηρεσιών πρόληψης και θεραπείας έχει παρουσιάσει μεγάλη αύξηση τα τελευταία χρόνια, σημειώνει η Ντενίς Νικολάκου. «Η πρόσβαση εκπαιδευτικών και κοινωνικών προγραμμάτων που στοχεύουν στην ψυχική ενδυνάμωση, καθιστούν αναγκαία και επιτακτική την ψυχική ενίσχυση του γενικότερου πληθυσμού. Η κινηματογραφοθεραπεία μέσω της ψυχαγωγίας προσφέρει ένα ευρύ φάσμα δυνατοτήτων επικοινωνίας, κυρίως επειδή βοηθάει τον θεατή στη διαχείριση της φύσης του άγχους του, συμβάλλοντας στην κανονικοποίηση της εμπειρίας σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης».

Τα θέματα που πραγματεύονται οι τρεις ταινίες που παρουσιάζονται στην ενότητα Cinematherapy του 44ου DISFF είναι: Αποδοχή της διαφορετικότητας, ΑμεΑ, κοινωνική ενσωμάτωση («Πώς να εκπαιδεύσεις έναν αντιήρωα», Τετάρτη 15/9), oικογενειακοί δεσμοί, διαμόρφωση της προσωπικότητας μέσα από τις σχέσεις των μελών της οικογένειας στη σύγχρονη κοινωνία («Left Un said», Πέμπτη 16/9), κοινωνικός αποκλεισμός, διαπροσωπικές σχέσεις υπό το πρίσμα της οικονομικής κρίσης αποτυπωμένη σε μια μικρογραφία της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας («Από το μπαλκόνι», Παρασκευή 17/9).

Η πρώτη ταινία, η οποία έκανε πρεμιέρα στη Δράμα και προβλήθηκε χθες, είναι το ντοκιμαντέρ «Πώς να εκπαιδεύσεις έναν αντιήρωα» (How to train an antihero) σε σκηνοθεσία Γιάννη Μπλέτα και παραγωγή του Συλλόγου Γονέων & Κηδεμόνων Ατόμων με αυτισμό Ρεθύμνου:

Αντιήρωας στην ταινία ορίζεται ο πρωταγωνιστής που δε διαθέτει συμβατικές ηρωικές ικανότητες και εξαρτάται παθολογικά από κάποιον άλλο. Μια ομάδα νέων αντιηρώων με δυσκολίες αποφασίζουν να παρακολουθήσουν μαθήματα θεάτρου, αγαπούν το θέατρο και αποφασίζουν να δημιουργήσουν μια αυτοσχεδιαστική παράσταση με θεματική τους σούπερ-ήρωες. Παράλληλα, οι αντιήρωες ζουν την καθημερινότητα και τις ζωές τους. Τελικά, για να είσαι σούπερ-ήρωας, πρέπει να περνάς μέσα από τοίχους;

Μετά την προβολή της ταινίας ακολούθησε μια ανοιχτή συζήτηση μεταξύ του κοινού και των συντελεστών της με άξονα τη κινηματογραφοθεραπεία, αναλύσεις και τοποθετήσεις σχετικά με το περιεχόμενο της αλλά και τα κριτήρια για τα οποία επιλέχτηκε, με συντονίστρια την Ντενίς Νικολάκου. Προσκεκλημένη του προγράμματος ήταν η ειδική παιδαγωγός Μαρία Ξανθοπούλου, η οποία μεταξύ άλλων σημείωσε πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η τέχνη στα παιδιά με αποκλίσεις, τονίζοντας ότι «το θέατρο είναι θεραπευτικό για τα παιδιά αυτά, καθώς το θέατρο αγκαλιάζει όλες τις τέχνες και, ως γνωστόν, οι τέχνες απελευθερώνουν».

Εκπροσωπώντας το Σύλλογο Γονέων & Κηδεμόνων Ατόμων με αυτισμό Ρεθύμνου, το μέλος του Γαβριήλ Τσουντάνης, που ήταν παρών στην εκδήλωση, τόνισε πώς οι γονείς «δεν πιστεύαμε τι μπορεί να κάνει το θέατρο στα παιδιά μας», αναφέροντας για τη δράση του συλλόγου, που ιδρύθηκε το 2007 στον Πλατανιά Ρεθύμνου, ότι το θεατρικό – κινηματογραφικό σχήμα γεννήθηκε μέσω μιας παρέας ενηλίκων νέων με αναπηρία που παίρνουν μέρος στις δράσεις του δημιουργώντας κάτι πηγαίο και πρωτόγνωρο. «Οι πρωταγωνιστές μας είναι δώδεκα νέοι, άτομα με νοητική στέρηση, αυτισμό, σύνδρομο down και κινητικές αναπηρίες, που η σχέση τους με το θέατρο ήταν μηδενική. Αυτοί οι νέοι με εγγενείς δυσκολίες χτίζουν ένα δίαυλο επικοινωνίας αγγίζοντας τον κόσμο των συναισθημάτων με τα δικά τους χέρια, βλέμματα, ανάσες. Μέσα από την τέχνη του θεάτρου αναζητούν την εσωτερικότητά τους, απογειώνουν τη φαντασία τους, ώστε να γίνουν εκείνοι που ονειρεύονται. Τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο. Μπορούν ξεφεύγοντας από τις σωματικές αδυναμίες τους στην κίνηση, στο λόγο ή στην κατανόηση να πετάξουν ψηλά, να σπάσουν στεγανά που οι άλλοι θέτουν, να αναδείξουν αυτό που πραγματικά είναι: ήρωες».

Ο σκηνοθέτης της ταινίας Γιάννης Μπλέτας συμφώνησε ότι το θέατρο λειτουργεί θεραπευτικά αλλά, όπως συμπλήρωσε, «στην Ελλάδα λίγοι άνθρωποι με δυσκολίες και αναπηρία επιλέγουν να κάνουν θέατρο, κυρίως λόγω κοινωνικού αποκλεισμού», τονίζοντας ότι «η ένταξη και η κοινωνική ενσωμάτωση είναι υπόθεση όλων μας. Υπάρχει θέατρο για τους διαφορετικούς, τους αντιήρωες, που φτάνει μια στιγμή μόνο για να σε πείσει ότι ακόμη κι αν δεν βγάζουν λέιζερ από τα μάτια, είναι πραγματικοί σούπερ- ήρωες».

Για το Γραφείο Τύπου
Μαρίνα Αγγελάκη